De Kristallnacht: een schande voor de mensheid. Deel 1

Een gewelddadige en demonische uitbarsting

In de nacht van 9 op 10 november 1938 vond een zeer gewelddadige uitbarsting in Duitsland en Oostenrijk plaats. In deze nacht hielden de nazi's een grootschalige pogrom tegen de Joden. In heel Duitsland werden de Joden aangevallen en mishandeld. Sommigen waren vermoord. Winkels en woningen van Joden werden vernield en geplunderd. Joodse begraafplaatsen werden geschonden en de graven waren beklad en vernield. In heel Duitsland werden 267 synagoges in brand gestoken en ongeveer 7500 Joodse winkels en bedrijven waren vernield. Joodse scholen en ziekenhuizen moesten het ook ontgelden. Het werd de brandweer niet toegestaan om de branden te blussen. Gedurend de nacht werden 92 Joden vermoord. Ook in Oostenrijk en Sudetenland (het vroegere Duitssprekende westelijke deel van Tsjechië) werden Joden aangevallen en hun bezittingen vernield. (1) De nacht van de gewelddadige en demonische uitbarsting ging als de Kristallnacht de geschiedenis in. Vanwege ingeslagen ramen en glasscherven van Joodse winkels kreeg de nacht in de volksmond de spottende en bagatelliserende naam Kristallnacht (ook Reichskristallnacht). Deze term werd veelvuldig gebruikt in de nazi-propaganda, want de glans en glittering van kristal paste prima in de "positieve" benadering van de pogrom die men propageerde. (2) Bovendien gaf deze benaming de indruk dat er enkel wat ruiten gesneuveld waren, wat helemaal niet overeenstemt met de waarheid. De Kristallnacht wordt ook de nacht van het gebroken glas genoemd.  Van Joodse zijde werd later bezwaar gemaakt tegen de term Kristallnacht, omdat zij deze naam te eufemistisch vonden gezien de ernst van de gebeurtenissen. (1) Dat is begrijpelijk. Sindsdien worden er in Duitsland ook andere namen gebruikt zoals Reichspogromnacht en Novemberpogrome 1938. Tegenwoordig wordt de term Kristallnacht in de Nederlandse taal nog steeds veelvuldig gebruikt, is de term in het buitenland wel erg controversieel. (2) Zo wordt de term 'The Night of Broken Glass' in plaats van de Kristallnacht in de Engelstalige bronnen gebruikt. Gezien het feit is de term Kristallnacht over het algemeen het meest passend om deze historische gebeurtenis aan te duiden en weer te geven. De meeste historici zijn het over elkaar eens dat de Kristallnacht een opmaat was naar de Holocaust (de Shoa). In de Kristallnacht was Duitsland in een orgie van haat, geweld en waanzin gedompeld. Het lijkt of het land bezeten was geraakt door duizenden demonen. Dat was inderdaad ook het geval geweest. Er is sprake van demonische uitbarsting.

Duitse bondspostzegel ter herdenking van
de 50 jarige Kristallnacht. 13 oktober 1988

Aanleiding voor de pogrom

De aanleiding voor de grootschalige pogrom in Duitsland was de moord op een Duitse diplomaat Ernst vom Rath. De moord zou gepleegd zijn door een 17 jarige Joodse jongen Herschel Grynszpan. Oorspronkelijk was zijn bedoeling de Duitse ambassadeur te vermoorden.

Herschel Grynzpan

Het motief van de moord was dat Herschel aangegrepen werd door de erbarmelijke omstandigheden, waarin zijn familie in Duitsland verkeerde. Hij hoorde en las verhalen over de deportatie van de Pools-Duitse Joden in een Jiddische krant. Op 27 oktober 1938 waren de nazi's begonnen met de deportatie van in Duitsland wonende Joden met een Pools paspoort. Men had 18.000 Poolse Joden het land uitgezet onder het mom dat de Poolse minister van Binnenlandse Zaken in het buitenland wonende Polen had opgeroepen om hun paspoorten opnieuw te laten stempelen. Nadat ze het land uitgezet werden, mochten ze met ingang van 29 oktober niet meer terugkeren naar Duitsland. De Polen waren niet op de hoogte gesteld van het grote vluchtelingenaantal dat hun land te verwerken kreeg, en zij vingen de gedeporteerde Joden noodgedwongen onder miserabele omstandigheden op in de grensstad Zbaszyn. (2) Eerder had Herschel Grynszpan Duitsland ontvlucht vanwege het grimmige anti-Joodse klimaat. En hij ging bij zijn oom in Parijs wonen. Op 3 november ontving hij een brief van zijn zuster waarin ze hem schreef dat ook hun familie Duitsland uitgezet was. De berichtgeving over het lot van de Duitse Joden maakte hem razend en wanhopig. Op 7 november ging Grynszpan naar de Duitse ambassade in Parijs om te pleiten voor de gedeporteerden. Echter zonder succes. Opgekropt door frustaties en woede vuurde Herschel vijf kogels af op de diplomaat, die geweigerd had hem te helpen. De Duitse diplomaat Ernst vom Rath stierf twee dagen later. De historici zijn nog niet zeker of Herschel Grynszpan daadwerkelijk had gepleit voor de 12.000 gedeporteerden. (1) Voor de nazi-minister van propaganda, Joseph Goebbels was de moord op vom Rath een uitstekende gelegendheid om bij zijn meester Adolf Hitler weer in de gunst te komen. Goebbels was eerder bij Hitler in onmin geraakt, doordat hij een liefdesrelatie had gehad met een beeldschone Tsjechische actrice Lida Barova. Zijn escapade veroorzaakte een publiek schandaal en bracht zijn huwelijk in gevaar. Hierdoor had Goebbels veel aanzien verloren in Duitsland. Hitler had hem verboden zijn vrouw te verlaten in het belang van de staat. (3) Toen het nieuws over de moord op vom Rath goed uitkwam voor Goebbels, maakte hij nu gebruik van de door een Joodse jongen gepleegde moord om een anti-Joodse actie op touw te zetten. Goebbels gaf Hitler een motief voor een anti-Joodse actie door de verspreiding van de leuze:"Niet Herschel Grynszpan, maar het gehele Jodendom is verantwoordelijk voor de dood van een Duitse diplomaat." (1)

Joseph Goebbels

Eerder werd Joseph Goebbels gewaarschuwd voor onregelmatigheden in München, die het gevolg waren van de moordaanslag op vom Rath. De acties die ook elders in Duitsland plaatsvonden, waren gericht tegen de Joodse bevolking. Goebbels gaf de politie direct opdracht niet in te grijpen. Zo zag hij zijn kans schoon genoeg om de volkswoede te gebruiken om het antisemitisme een duwtje in de rug te geven. Tijdens een nazi-bijeenkomst in het oude raadhuis van München spraken Goebbels en Hitler met elkaar. Later schreef Goebbels in zijn dagboek hierover dat Hitler tijdens dit gesprek toestemming had gegeven voor 'demonstratie.' (1) Na het vertrek van Hitler hield Goebbels rond 10 uur s'avonds een toespraak voor het Duitse volk. In zijn toespraak meldde hij dat Ernst vom Rath aan schotwonden was bezweken. Goebbels vervolgde zijn donderpreek:"Moet ik u vertellen tot welk ras het vuile zwijn behoorde dat deze lage misdaad heeft begaan? Een Jood! Vannacht ligt hij in een gevangeniscel in Parijs; hij beweert dat hij op eigen houtje heeft gehandeld, dat niemand hem tot deze afschuwelijke daad heeft aangezet. Maar wij weten wel beter. Of niet soms?" (2) Volgens hem was het niet alleen de schuld van Grynszpan dat de diplomaat vom Rath vermoord werd, maar ook van het hele Jodendom. Goebbels stelde het hele Joodse volk verantwoordelijk voor de moord op vom Rath en zweepte de toehoorders op;" Kameraden, we mogen deze aanval van het internationale Jodendom niet onbeantwoord te laten. We moeten hen wreken! Onze mensen moeten op de hoogte worden gesteld en hun antwoord meot meedogenloos, vastbesloten en heilzaam zijn! Ik vraag u naar mij te luisteren. Gezamenlijk moeten we ons antwoord formuleren op deze Joodse moord en de dreiging die het internationale Jodendom voor ons roemrijke Duitse Rijk betekent!" (2) Hoewel er geen bevelen waren gegeven om Joden aan te vallen, had de toespraak van de nazi-minister Goebbels de menigte blijkbaar wel aangemoedigd. Er bestaat geen twijfel erover dat de nazi-leiders de vrije hand hadden gekregen om op eigen initiatief pogroms tegen Joden te voeren. Ook was het inmiddels duidelijk dat de politie niet mocht ingrijpen. (1) Goebbels schreef later in zijn dagboek dat hij en Hitler vonden dat "de Joden maar een keer de woede van het volk moesten voelen." Goebbels wordt door velen, waaronder de historici, gezien als de aanstichter van de Kristallnacht. Hij was immers een meester in het bespelen van de massa en maakte handig misbruik van de zwakheden, angst en onwetendheid van de mensen.  

Op 8 november werden met onmiddelijke ingang alle Joodse kranten en tijdschriften verboden. Op het moment van het verbod bestonden er drie Duits-Joodse kranten en vier Duits-Joodse tijdschriften. Hierdoor werden de Joden afgesneden van hun gemeenschap en belangrijker nog ook van nieuws over emigratiemogelijkheden. Op dezelfde dag werd een decreet uitgevaardigd dat Joodse kinderen niet meer werden toegelaten tot 'Arische' scholen, en dat alle Joodse culturele activiteiten voor "onbepaalde tijd" werden opgeschort. (1) Goebbels had ervoor gezorgd dat de nazi-pers een lastercampagne tegen de Joden voerde. Volgens de nazi's was de moordaanslag op de Duitse diplomaat geen individuele actie, maar "onderdeel van de Joodse samenzwering." Deze lastercampagne lokte geweld uit, werden in de avond van 8 november op enkele locaties synagogen in brand gestoken, Joodse eigendommen vernield en individuele Joden mishandeld. (2) Goebbels schreef opgetogen over de ordeverstoring in Hessen:"In Hessen grote antisemitische demonstraties. De synagogen worden tot de grond toe afgebrand. Als we nu de volkswoede eens de vrije loop konden laten!" (2) In een politierapport werd over de anti-Joodse protesten in het Duitse stadje Bebra op 7 en 8 november als volgt gerapporteerd:

"De radioboodschap op 7 november 1938 aangaande de aanslag op een Duitse ambassadeattaché in Parijs veroorzaakte een emotionele uitspatting en onvoorstelbare woede onder de burgers ten aanzien van Joden. De woede dreef de menigte op waar deuren en vensters van Joodse huizen vernield werden en het interieur van de synagoge verwoest werd. Gedurende de nacht verzamelden de groepen zich en werd de vernietiging voortgezet. Eén groep verzamelde zich rond 3:00 uur en vernielde de meubels in Joodse huizen. Als we de Joden moeten geloven, vonden ook diefstal en plunderingen plaats. In de loop van de vernietiging werd er ook schade toegebracht aan bezittingen, die voorheen aan Joden toebehoorden maar die onlangs overgegaan waren in Arische handen. In de ochtend, toen het bekend was geworden dat bezittingen gestolen waren uit huizen waar ingebroken was, kwam de politie in actie." (2)

Over het lot van de Joodse jongen Herschel Grynszpan is niets bekend. Het is best mogelijk dat hij de Shoa niet had overleefd. Een ding is wel zeker dat de daad van Herschel ondoordacht, verkeerd en dom was geweest. Herschel kon de vreselijke gevolgen van zijn daad niet voorzien. Ik ben ervan overtuigd dat Herschel spijt had gekregen, toen hij ervan vernam wat er in Duitsland gebeurd was, en zich uiteindelijk besefte dat zijn daad tragische gevolgen had voor hemzelf en zijn eigen volk.

De nacht, een orgie vol haat en geweld

De Kristallnacht was helemaal géén spontane uitbarsting van volkswoede, maar eerder een demonische uitbarsting. De Kristallnacht was een orgie vol haat, geweld en waanzin. Het is ook volkomen duidelijk dat deze Kristallnacht op zulke wijze doelbewust georganiseerd werd. Bovendien viel de Kristallnacht, de nacht van 9 op 10 november, niet alleen samen met de herdenking van de Bierkellerputsch (de mislukte staatsgreep van Hitler, generaal Ludendorff en hun handlangers in 1923), maar ook met de geboortedag van de kerkhervormer Maarten Luther, omdat de synagogen juist op 10 november, Luther's geboortedag, in brand werden gestoken!

Toen Ernst vom Rath in de middag van 9 november aan zijn dodelijke verwondingen overleed, schreef Goebbels:"Nun aber ist es gar!" (Nu is de maat vol!) De Duitse politie kreeg instructies zich afzijdig te houden. Ook de Gestapo en de SS kregen de orders zich afzijdig te houden, terwijl Goebbels intussen bleef bezig met het uitvaardigen van instructies. Reinhard Heydrich nam direct contact op met zijn meerdere Heinrich Himmler met de vraag hoe de politie, de Gestapo en de SS zich op moesten stellen. Himmler had rond middernacht samen met Hitler de jaarlijkse ceremoniële eedaflegging van nieuwe SS-ers bijgewoond en was nu voor privé-overleg aanwezig in Hitlers appartement. Vermoedelijk in overleg met Hitler besloot hij dat de SS zich gedurende de "protestactie" afzijdig moest houden. Uiteindelijk gaf Heydrich die na zijn telefonische overleg met Himmler een telex verstuurd had, nadere instructies door aan alle bureaus van de Gestapo en de Sicherheitsdienst en de instructies bevatten duidelijk dat de SS zich gedurende de Kristallnacht afzijdig diende te houden. (2) Terwijl de SS, de Gestapo en de politie duidelijk op de hoogte waren gesteld van de instructies aangaande de protestacties, waren de leden van de SA niet op de hoogte geweest van het betreffende bevel van Heydrich. Zij hadden de indruk dat ze de vrije hand gekregen hadden en alles mochten doen wat ze maar wilden. De Gauleiter (regionale nazi-leiders) en de SA-leiders waren wel door Goebbels geinformeerd over wat hen te doen stond. Deze bevelen gaven zij direct telefonisch door aan hun ondergeschikten. Korte tijd later gingen de dronken SA-leden die de herdenking van de Bierkellerputsch vierden, de straat op. Aangemoedigd door de drank gaven ze zich helemaal over aan een woeste orgie van uitspattingen en gewelddadigheden. Geholpen door burgers richtten ze enorme vernielingen onder synagogen, Joodse winkels, warenhuizen en woningen aan. Koopwaar werd geroofd of op straat gesmeten, net als kapotgeslagen meubelen en andere persoonlijke bezittingen, die vanuit Joodse woningen gehaald werden. Ook individuele Joden werden mishandeld, soms met de dood als gevolg. Niets en niemand werden gespaard door de woeste en krankzinnige menigte. In Dinslaken moest zelfs een Joods weeshuis het ontgelden. Een verantwoordelijke voor het weeshuis, (mogelijk de directeur of directrice) vertelde als ooggetuige over vreselijke taferelen van gewelddadigheden:

"Om 9:30 ging de bel bij de hoofdingang langdurend. Ik opende de deur; ongeveer vijftig mannen stormden het huis in, velen met de kragen van hun jas of mantel omhoog. Allereerst stortten ze zich op de eetkamer, die gelukkig verlaten was, en begonnen met vernielen, een taak die met uiterste precisie werd uitgevoerd. De angstige kreten van de kinderen klonken door het gebouw. Met luide stem riep ik:"Kinderen, ga onmiddelijk de straat op!" Dit advies was absoluut in strijd met de bevelen van Gestapo. Ik dacht echter dat we daar in minder gevaar verkeerden dan in het huis. De kinderen renden onmiddelijk via een trap aan de achterkant van het huis naar beneden, de meeste van hen zonder hoed of jas, ondanks het koude en natte weer. We probeerden het volgende kruispunt te bereiken dat vlakbij het stadshuis van Dinslaken was en waar ik van plan was om politiebescherming te vragen." (2)

Helaas voor de ooggetuige was de politie niet bereid geweest de kinderen in bescherming te nemen. Een politieagent deelde mee dat Joden geen politiebescherming kregen, en de kinderen en hun begeleiding werden onder dwang teruggestuurd naar het weeshuis waar ze onder alle omstandigheden dienden te blijven. (2) Aan alle vernielingen van het weeshuis kwam nog geen einde, zoals blijkt uit het vervolg van het ooggetuigenverslag:

"Terwijl we de achterkant van het gebouw aanschouwden, waren we in staat om te zien dat alles in het huis systematisch vernield werd onder het toeziend oog van de handhavers van de wet: de politie. Met korte intervallen hoorden we het breken van glas of het hameren tegen hout wanneer vensters en deuren vernield werden. Boeken, stoelen, bedden, lijsten, linnengoed, kasten, delen van een piano, een grammofoonspeler en kaarten werden door gaten in de muur gegooid die kort geleden nog ramen of deuren waren geweest." (2)

De pogrom bleef uiteraard niet onopgemerkt bij de Duitse burgers: velen aanschouwden de rampen die zich voor hun ogen voltrokken. Sommige burgers waren geschokt, maar een deel moedigde de vernielingen ook aan of deden er zelfs aan mee, zoals bij het weeshuis in Dinslaken het geval was. De massale vernieling van het weeshuis trok heel veel publiek, wist de ooggetuige te vertellen. "Onder deze mensen herkende ik sommige vertrouwde gezichten: leveranciers van het weeshuis en zakenlui die slechts een dag of een week eerder blij waren om met ons als klant zaken te doen. Nu waren ze PASSIEF, ze aanschouwden de vernielingen ZONDER VEEL EMOTIE."   De ellende duurde voort tot laat in de ochtend. De Joodse kinderen waren inmiddels verzameld in de schooltuin die was aangewezen als verzamelplek voor Joden. De ooggetuige vervolgde zijn/haar verhaal:

"Om 10:15 hoorden we sirenes luiden! We bemerkten een zware rookwolk, die in de hoogte kringelde. Gezien de richting waar het vandaan kwam, was het overduidelijk dat de nazi's de synagoge in brand hadden gestoken. Snel daarna zagen we rookwolken omhoog komen, vermengd met vonken. Later bemerkte ik ook dat sommige Joodse huizen vlakbij de synagoge ook in brand waren gestoken onder de deskundige begeleiding van de brandweerbrigade. Hun aanwezigheid was noodzakelijk, aangezien DE BRANDWEERMANNEN DE HUIZEN VAN NIET-JOODSE OMWONENDEN MOESTEN BESCHERMEN!" 

Schandalig dat de brandweerlui de niet-Joodse huizen van de omwonenden in bescherming moesten nemen, terwijl Joodse huizen en bezittingen in vlammen opgingen! De Joden werden uit hun huizen verdreven, terwijl ze het bevel gekregen hadden om alles achter zich te laten. Ook waren de Joden fysiek mishandeld en vernederd. Ze waren geschopt, in het gezicht geslagen en gespuugd. Volgens de ooggetuige hadden veel van de Joodse mannen die ondergeworpen werden aan deze vormen van mishandeling, tijdens de Eerste Wereldoorlog gediend in het Duitse leger. (2) Het tafereel dat zich afspeelde in Dinslaken, was tekenend voor de situatie in het merendeel van de Duitse steden. Gedurend de Kristallnacht - de eerste en massale georganiseerde pogrom in Duitsland sinds de Middeleeuwen - werden ongeveer 7500 winkels, 29 warenhuizen en 171 woningen verwoest. (2) Er werden 267 synagogen in brand gestoken en vernield. Ook 11 Joodse gemeenschapscentra, dodenkapellen en vergelijkbare gebouwen werden in brand gestoken. (2) Het onvoorstelbare leed is nauwelijks in cijfers uit te drukken. Overal waren Joden, waaronder vrouwen, kinderen en ouderen, geslagen en op brute wijze mishandeld.  Er werden veel gewonden gevallen, waarvan een aantal er ernstig aan toe was: zo'n 600 mensen waren vermoedelijk voor de rest van hun hele leven verminkt. Hoewel Reinhard Heydrich na de pogrom beweerde dat er 36 Joden omgekomen waren, werd in Januari 1939 toegegeven dat het aantal doden 92 bedroeg. Shattingen van na de Tweede Wereldoorlog wijzen zelfs op een aantal van 236 doden, waaronder 43 vrouwen en 13 kinderen. Meerdere Joden pleegden gedurende deze afschuwelijke nacht zelfmoord. Van de 30.000 Joden die gevangen gezet werden in de concentratiekampen Dachau, Buchenwald, Sachsenhausen kwamen er ook nog eens meerdere om door de brute en onmenselijke behandeling. Sommige bronnen spreken van het aantal van 2500 dodelijke slachtoffers.

Synagoge van Siegen in brand gestoken

Ohel Yaaqov Synagoge verwoest

Raam van een Joodse kledingzaak kapotgeslagen

Gesneuvelde glasscherven
met de bezem geveegd

 Over de gewelddadige pogrom en het schandalige gedrag van de toeschouwers schreef Hugh Carleton Greene, een in Berlijn verblijvende correspondent van de London Daily Telegraph en een ooggetuige, in zijn verslag:

"In Berlijn heerste de wet van het gepeupel, hordes vandalen gaven zich over aan een orgie van vernietiging. Ik heb in de laatste vijf jaar diverse anti-Joodse rellen meegemaakt, maar NOOIT ZO ZIEKMAKEND ALS NU. Raciale haat en hysterie lijken zich volkomen meester te hebben gemaakt van een anders zo fatsoenlijk volk. Ik zag chic geklede vrouwen staan applaudiseren en schreeuwen van vreugde, terwijl respectabele moeders uit de middenklasse hun baby's in de hoogte hielden zodat ze beter de 'pret' konden zien."  (1) (2)

Enkele leden binnen de partij en de overheid keurden de door Goebbels geregisseerde pogrom af en spraken van schande. Tijdens een kerstreceptie sprak Hjalmar Schacht, voormalig minister van Economische Zaken en tot 1939 president van de Reichsbank, zich afkeurend uit over de pogrom:

"Het in de brand steken van Joodse synagogen, de vernietiging en plundering van Joodse winkels en bedrijven en de mishandeling van Joodse burgers was zo'n SCHAAMTELOZE EN SCHANDALIGE ACTIE DAT ELKE FATSOENLIJKE BURGER ZICH DIEP MOET SCHAMEN." (2)

Heel interessant schreef de heer J.A.E. Vermaat over het gedrag van het Duitse volk:

"Jung meent dat het Duitse volk nimmer onder de ban van deze buitenlander, deze vogelverschrikker (Hitler), zou zijn gekomen als hij niet het spiegelbeeld van de Algemene Duitse hysterie geweest zou zijn. Volgens Jung is de gehele tragedie te wijten geweest aan een algemene pyschopathologische epidemie onder de Duitsers. Ik zou eraan willen toevoegen: het is te wijten aan een varen van de duivel in, EEN SOORT COLLECTIEVE BEZETENHEID VAN EEN GROOT DEEL VAN HET DUITSE VOLK, zoals de duivel ook is gevaren in Judas, nadat hij zijn Heere had verraden." (4)

Tijdens de Kristallnacht keerde Goebbels naar zijn hotel terug nadat hij de eedaflegging van SS-rekruten had bijgewoond. In de lucht zag hij een rode gloed, die veroorzaakt werd door de brandende synagoge aan de Herzog Rudolfstrasse. Hij keerde meteen terug naar het Gau-hoofdkwartier waar hem gerapporteerd wrd dat er 75 synagogen in brand stonden, waarvan 15 in Berlijn. Ook vernam Goebbels dat de Gestapo het bevel had uitgevaardigd om 30.000 Joden te arresteren. (2) Hij was zeer tevreden met de gewelddadige pogroms tegen de Joden en schreef in zijn dagboek:"Die beste Joden zullen zich voortaan wel tweemaal bedenken voor zij weer zomaar een Duitse diplomaat neerschieten. En dat was de bedoeling van de oefening." (2)

Orthodoxe synagoge aan de Herzog Rudolfstrasse
in München

De volgende ochtend na de Kristallnacht werden rapporten uitgebracht over de vernielingen. Goebbels besprak de situatie met Adolf Hitler en stelde later in zijn officiële verklaring dat de gewelddadigheden "de begrijpelijke woede van het Duitse volk over de lafhartige moord op een Duits diplomaat rechtvaardigen." En hij ontkende de vele plunderingen en sprak over "een paar geïsoleerde gevallen." "Misschien hadden oude vrouwen wat snuisterijen of kledingstukken als kerstcadeau meegenomen,"zei hij cynisch. "Er heeft geen diefstal of poging tot diefstal plaatsgevonden." Ook Hermann Göring en andere nazi-leiders hadden de gewelddadigheden gebagatelliseerd. Volgens Göring was "geen enkele Jood een haar op zijn hoofd gekrenkt." Hij zei:"Dankzij de uitnemende discipline van het Duitse volk zijn er bij de rellen slechts enkele ruiten gesneuveld." (2) De pogrom werd in de nazi-propaganda afgeschilderd als een "spontane uitbarsting van volkswoede." Door bagatellisatie trachtten de nazi-leiders hun betrokkenheid in de pogroms te verhullen, al werd hun officiële standpunt nooit geloofwaardig genoemd. Want een rechtbank van de nazi-partij gaf later eerlijk toe dat de anti-Joodse pogroms in de nacht van 9 op 10 november politieke acties waren, die georganiseerd en uitgevoerd werden door de partij.

Houding van Duitse burgers en kerken


De reacties van Duitse burgers op de orgie van gewelddadigheden waren nogal verschillend. Wel is het zeker dat sommige burgers tijdens de bewuste nacht meededen aan de uitspatting van vernieling en geweld. Soms waren het zelfs mensen met een vooraanstaande positie binnen de Duitse samenleving, die zich schuldig hadden gemaakt aan gewelddadigheden. Een groter aantal burgers deed niet mee aan de vernielingen en het geweld, maar was wel zeer betrokken bij de plundering van Joodse winkels en waenhuizen. Hun motivatie zou niet Jodenhaat zijn, maar materiële afgunst of pure hebzucht. (2) Echter is Jodenhaat wel diep voortgekomen uit materiële afgunst en hebzucht. Ook waren er Duitse mensen die de Joodse slachtoffers materiële steun of troots geboden hebben. Maar de overgrote meerderheid van de Duitsers had zich gedurende de pogrom passief opgesteld ten aanzien van de tragedie, die zich voor hun eigen ogen afspeelde. Om aantal redenen heeft men ondanks sterke veroordeling van dergelijke uitwassen nauwelijks krachtig geprotesteerd tegen gewelddadigheden en vernielingen, zoals een rapport van de Duitse sociaaldemocraten in ballingschap had vastgesteld.  In het rapport van Sopade van december 1938 staat het volgende te lezen:

"De brede massa van het volk heeft de vernietigingen niet goedgekeurd, maar we moeten niet vergeten dat er onder de arbeidersklasse mensen zijn, die de Joden niet beschermen. Er hebben recente incidenten plaatsgevonden in Berlijn: de houding van de burgers was niet volledig unaniem. Toen de Joodse synagoge in brand stond, kon je een groot aantal Duitse vrouwen horen schreeuwen:'Dit is zoals het moet. Jammer dat er geen Joden binnen zijn, dit zou de beste methode zijn om dat waardeloze stelletje uit te roken.' Niemand durfde stelling te nemen tegen deze sentimenten." (2)

Volgens de Britse historicus Martin Gilbert die zijn boek "Kristallnacht: Prelude to destruction" schreef, waren veel Duitsers geen voorstander van de pogrom. Zijn mening wordt bevestigd door getuigen van de Kristallnacht, die vertelden dat mensen achter hun gordijnen zaten te huilen. (1) Soms werden de vervolgde Joden geholpen, maar de meerderheid van de Duitse burgers wachtte machteloos af tot het voorbij was. Andere Duitse burgers, vooral aanhangers van het nationaal-socialisme, namen het initiatief tot deze anti-Joodse rellen. Volgens de ooggetuigen waren onder de initiatiefnemers ook vrouwen en kinderen. (1) 

Vooral de houding van de kerken in Duitsland is ongehoord schandalig. Hun houding varieerde van positief tot passief. (1) Zowel de protestantse (vooral de Lutheraanse) als de Rooms-katholieke kerk hadden nauwelijks officiële kritiek geleverd op de pogrom. Ook ondersteunden de kerken de individuele protesten van pastoors en priesters niet. Over de lafhartige houding van de kerken ten aanzien van het Joodse volk zult u in het volgende artikel meer lezen.

Over de houding van de Duitse burgers schreef Goebbels in een op 11 november 1938 artikel dat de Duitse burgers zich tijdens de Kristallnacht hebben laten leiden door hun 'gezonde instinct.' "De Duitsers zijn nu eenmaal antisemitisch en willen zich niet langer laten beperken of provoceren door Joodse parasieten,"schreef hij duidelijk met duivelse plezier.

Internationale reactie op de Kristallnacht

De wereld reageerde wel geschokt en afkeurend. Door de Kristallnacht kwamen pronazi-bewegingen in Westerse landen in een kwaad daglicht te staan, waarmee de steun aan deze bewegingen afnam. De berichtgeving in de media was in het algemeen negatief. Maar in de eerste instantie werd aanvankelijk gedacht dat de Kristallnacht een spontane volksopstand was, die stopte doordat de Duitse regering bij monde van Goebbels ingreep. Uiteindelijk werd bekend gemaakt dat Goebbels juist de aanstichter van de Kristallnacht was, riep de Verenigde Staten als reactie op Kristallnacht zijn ambassadeur terug uit Duitsland, maar verbrak de diplomatieke banden niet geheel. De economische sancties bleven echter uit. Het immigratiequatum werd verhoogd, maar aan het eind van 1939 hadden 309.000 Joodse vluchtelingen uit Duitsland, Oostenrijk, Tsjechië asiel aangevraagd in de Verenigde Staten, terwijl het quatum 27.000 immigranten betrof. (2)

The New York Times 9-11-1938

De verhouding tussen Duitsland, Amerika en een groot aantal landen binnen Europa verslechterde snel na de Kristallnacht. De wereld realiseerde zich ook dat nazi-Duitsland niet uit was op vrede. Wat de houding van Nederland betreft, is dit nogal omslachtig. De Nederlandse regering  reageerde gematigd. De Nederlandse premier Hendrikus Colijn (1869-1944) wilde angstvallig de Nederlandse neutraliteit behouden hetgeen zijn neutraliteitspolitiek Nederland fataal werd. Door deze lakse houding wilde de Nederlandse regering op goede voet blijven met nazi-Duitsland, werd de grens voor Joodse vluchtelingen op 15 december 1938 gesloten. De Joodse vluchtelingen werden tot ongewenste vreemdelingen verklaard. (1) De SDAP (de voorloper van de huidige PVDA) reageerde verontwaardigd  op het besluit van de regering Colijn. De fractievoorzitter van de SDAP, Johan Willem Albarda, sprak van 'een groot sentiment onder het Nederlandse volk.' En hij drong bij de regering Colijn aan meer te doen voor de Joodse vluchtelingen die toegelaten moesten worden. Colijn, zelf een lid van het gereformeerde kerkgenootschap, wilde niets weten van het lot van de Duitse Joden en bedacht een argument dat de toestroom van Joodse vluchtelingen "de economische druk zou veroorzaken en het antisemitisme in Nederland zou aanwakkeren. Hij beweerde in het belang van de Nederlandse Joden te spreken. Eigenlijk was zijn argument een leugen. Uiteindelijk werd de regering Colijn gedwongen de toelating te versoepelen van 2000 naar 7000 vluchtelingen. Uiteindelijk werden er 10.000 Joodse vluchtelingen legaal toegelaten. (1)  Sommige landen besloten meer Joodse vluchtelingen op te nemen, maar over het algemeen werden er verder weinig concrete maatregelen genomen, die daadwerkelijk een effectieve vorm van protest ten aanzien van de onmenselijke behandeling van Joden in Duitsland vormden. (2)
 Hoewel enkele landen bereid waren om meer Joodse vluchtelingen op te nemen, vonden meerdere Joden een veilig toevluchtsoord. Na de Kristallnacht was Engeland bijvoorbeeld bereid tot de opvang van Joodse kinderen die jonger dan 17 jaar waren. Deze actie, het kindertransport genoemd, redde uiteindelijk de levens van 10.000 kinderen. (2) 

Een tragedie voltrok zich echter, toen het Duitse schip St. Louis met 936 passagiers, waarvan de meesten Joods waren, op 13 mei 1939 vanuit Hamburg richting Cuba vertrok. De Cubaanse overheid trok de visa op 5 mei in en gaf geen toestemming dat de Joden van boord mochten gaan, toen het schip op 27 mei Havana aandeed. Na vele omzwervingen keerde het schip uiteindelijk weer terug naar Europa. De meeste Joodse opvarenden werden net als het merendeel van de Europese Joden omgebracht door de nazi's. (2) En de Joodse vluchtelingen, die naar Nederland, België en Frankrijk konden vluchten, vonden slechts tijdelijk een veilige plek. De tragedie sloeg opnieuw voor de Joodse vluchtelingen, toen Nederland, België en Frankrijk in 1940 bezet werden door de nazi's. Ook de familie van Anne Frank ontkwam niet aan het tragische lot. Alleen de vader van Anne Frank, Otto Frank, overleefde de Shoa.

                                             Wordt vervolgd

Nu u het artikel gelezen hebt, beschouw dit als een ernstig waarschuwing aan u en alle mensen, want de tragedie kan in de nabije toekomst zich herhalen. Juist nu het klimaat in onze samenleving mede door boycot van Israëlische producten en negatieve berichtgevingen over Israël steeds grimmig en anti-Joods is geworden, hoop ik dat u van de historische lessen kan leren. En aarzel niet uw reactie hieronder te plaatsen wat uw mening is. Uw mening is zeer belangrijk. Om Sions wil zal ik niet zwijgen. God zegene u.

                                                      Paul


Bronnen en referenties:

(1) nl.wikipedia.org/wiki/Kristallnacht
(2) go2war2.nl
(3) 7000 jaar wereldgeschiedenis: De Tweede Wereldoorlog
(4) Christus of ideologie. Door J.A.E. Vermaat